مجموعه علیخان اشکنان - وبلاگ پایگاه داده

به گزارش وبلاگ پایگاه داده، این شهرستان منطقه ها نمونه و ویژه گردشگری، آثار تاریخی و صنایع دستی بسیار دارد و به سرزمین نخل های همواره سبز و برکه های سفید مشهور است. در کنار آثار طبیعی تاریخ این منطقه نیز چشمگیر است. مجموعه تاریخی علیخان اشکنان از جاذبه های گردشگری این شهرستان است که شامل دو مسجد، یک حمام و یک شبستان بوده که در شهر اشکنان واقع شده و متعلق به دوره قاجار می باشد.

اشکنان شهری است در جنوب استان فارس که از توابع شهرستان لامرد است. از آثار ارزشمند بجای مانده از سده های گذشته در اشکنان مجموعه علیخا نی است که در قرن 13 هجری قمری از طریق علیخان اشکنانی، حاکم بیخ فال (شهرستان فعلی لامرد و مهر) ساخته شده است. علیخان سِمت حکومتی خود را از قوام السلطنه حاکم فارس دریافت نموده بود و برای اداره منطقه تحت نفوذش اقدام به ساخت قلعه ای بزرگ در اشکنان و چندین قلعه در مقیاس کوچکتر در روستاهای تابعه نمود تا بدین وسیله امنیت را که گوهر نایاب آن روزگار بود، به منطقه باز گرداند. بعلاوه با دستور وی اولین مکتب خانه رسمی در اشکنان ساخته و راه اندازی شد.

در این مطلب می خوانید :

مسجد علیخان

روحیه مذهبی علیخان موجب شد بنیانگذار مسجد جامع اشکنان گردد. این مسجد که با زیر بنای 600 متر مربع، شامل دو شبستان و یک صحن است اکنون نیز با گذشت یک قرن و نیم، همچنان چون نگینی در این شهر می درخشد. وی بعلاوه در کنار مسجد، حمامی زیبا بنا نهاد. این دو بنا که در نوع خود کم نظیر هستند، در سال 1370 در سازمان میراث فرهنگی فارس به ثبت رسیدند. کتیبه مسجد علیخان که بر سر در ورودی شبستان آن نصب شده شامل چند بیت شعر در وصف مسجد، سازنده آن و در مدح ناصر الدین شاه قاجار است که در بیت آخر، تاریخ ساخت مسجد به حروف ابجد حک شده است. علاوه بر این در حاشیه کتیبه، سال ساخت بنا 1296 هجری قمری ذکر شده است. از ویژگیهای این بنا نقاشیهای چشم نواز و خیره کننده، همراه با رنگ آمیزی منحصر به فرد بر روی تیرها و تیرچه های سقف است که نگاه هر بیننده تازه واردی را به خود جلب می کند. در هر دوشبستان مسجد، محرابی مجزا منظور شده که محراب شبستان اصلی به شکل خاصی متفاوت از سایر قسمتهای مسجد گچبری شده است. ویژگی قابل ذکر دیگری که در بنای این مسجد مشاهده می گردد، ایوانی زیبا است که ورودی شبستان اصلی را به طور کامل پوشش داده است. این مسجد دارای ستونهای گچبری شده نیز می باشد که قابل توجه است. یکی دیگر از خصوصیات منحصر به فرد این بنا ملاحظه تهویه هوا در معماری آن می باشد. در دیواره های بلند شبستان دو نوع پنجره پیش بینی شده، یک نوع آن پنجره مشبکی است که در ارتفاع حدود 4 متری و تقریبا در زیر سقف مسجد تعبیه شده و درست در زیر این پنجره مشبک، پنجره ای بزرگتر و چسبیده به کف باز شده است؛ این شرایط در چهار جهت جغرافیایی موجب شده همواره کورانی از هوا در محوطه داخل شبستان جریان یابد، تا در فصل تابستان مسجد خنک و در فصل زمستان با بستن پنجره های پائین و باز بودن دائمی پنجره مشبک بالائی، هوای مسجد بدون وسایل گرمایشی قابل تحمل گردد. تصویری از وقف نامه دارای متنی بسیار زیبا که به خطی خوش نگاشته شده در مسجد نصب شده است که در آن، واقف شیوه اداره مسجد و نحوه تأمین مخارج و موقوفات آنرا ذکر نموده است.

حمام علیخان

در کنار مسجد، حمامی زیبا و نادر بنا شده که کتیبه سر در ورودی آن، تاریخ 1297 هجری قمری را نشان می دهد. اولین چیزی که در این حمام جلب نظر می کند، سر در زیبایی است که نمایان گر معماری اسلامی بنا می باشد که با دو کتیبه بسم الله الرحمن الرحیم و کتیبه ساخت بنا تزئین شده است. این سردر با گچبری های زیبا تزیین شده و دارای دو سکوی سنگی برای استراحت مراجعه کنندگان می باشد. این حمام که از نوع خزینه ای است، با مصالح سنگ و ساروج بنا شده است و با متعلقات جانبی حدود 400 متر مربع مساحت دارد. حمام از دو بخش اصلی تشکیل شده که هر کدام با چهار ستون سنگی بر پا شده است، در سالن ورودی یا رختکن حمام، مکانی برای نگهبان در نظر گرفته شده است و در محوطه رختکن حوضچه ای سنگی با فواره ای از جنس سنگ، فضا را برای مراجعه کنندگان تلطیف می نموده و دیواره های این سالن با نقش های حماسی از شاهنامه فردوسی منقش بوده که متاسفانه گذر زمان و کم توجهی به آن و تعمیرات اخیر، آثار آنرا از بین برده است. سیستم انتقال آب در این حمام بسیار دیدنی و منحصر به فرد است که از ویژگیهای دیگر معماری این بنا محسوب می گردد. آب رسانی حمام شامل یک گاو چاه و یک مخزن آب می باشد که با حوض خانه ای مسقف به طور مشترک به عنوان وضوخانه مسجد و محل تامین آب حمام بنا شده است. آب از طریق دولاب و با استفاده از گاو از چاه به مخزن منتقل می شده و پس از ذخیره سازی از طریق مجرایی سنگی به سمت حمام راهنمایی می شده است. سیستم لوله گذاری حمام بوسیله ناودانهایی سنگی و سفالی در دیواره ها و کف حمام جا سازی شده و حوضچه های شستشو و سایر حوضچه های تزئینی و تطهیر بوسیله این سیستم لوله گذاری به مخزن اصلی متصل می شده است. اختلاف ارتفاع مخزن و حمام باعث شده است که آب در حمام جاری شده و فواره ها فعال شوند. در سینه حمام دیگی بزرگ و مسی نصب بوده که با سوخت هیزم، آب گرم حمام را تامین می نموده است. در نهایت آبهای زاید بوسیله سیستم فاضلاب حمام جمع آوری و به بیرون از حمام راهنمایی می شده است.

قلعه سفید

حدود 400 متر بالاتر به سمت جنوب مسجد علیخان و در دو سمت خیابان امام حسین (ع) فعلی چند بنای باستانی دیگر جلب توجه می کند که شامل یک قلعه بزرگ و یک آب انبار بسیار بزرگ و یک مسجد کوچک اما زیبا می باشد. این چند بنا که روی هم رفته معروف به مجموعه علیخانی میباشند هر کدام به نوبه خود آثاری ارزشمند و قابل اعتنا هستند که در فاصله سالهای 1275 هجری قمری تا سال 1300 هجری قمری بنا شده است. قلعه بزرگ سفید اشکنان مقر حکومت خوانین اشکنان در دوره قاجار بوده که روزگاری نه چندان دور حاکم قسمت جنوبی استان فارس بوده اند و بر اساس مدارک موجود مسئولیت دریافت مالیات از بخش عمده ای از استان هرمزگان، بخش شیبکوه فعلی و جزایر تابعه از جمله؛ کیش نیز بر عهده ایشان بوده است. این قلعه بزرگ که شامل شش حیاط مجزا و چهار برج نگهبانی و یک خندق عمیق در اطراف آن است، در دو تا سه طبقه و به متراژ حدود 4000 متر مربع بنا شده و به عنوان قلعه مرکزی و چند قلعه دیگر در میزان کوچکتر در روستاها و منطقه ها تابعه، زیر مجموعه آن بوده است؛ که کارگزارانِ خان در آن مستقر بوده اند. از ویژگی های این قلعه وجود برجی بزرگ در وسط قلعه بوده که نگهبان، نردبان طنابی آن را با خود بالا می کشیده و کسی جز نگهبان، امکان ورود به آنجا را نداشته است. این برج بر کل قلعه، منازل اطراف و دشت پیرامون خود اشراف داشته است. این قلعه تسخیر ناپذیر از طریق علی خان، کلانتر وقت بنا شد. در حال حاضر تنها بخشی از دیواره های طبقه همکف و یک برج نیمه مخروبه و خندقی پر از آوار ساختمانی از آن بر جای مانده؛ که به علت کم توجهی در آستانه تخریب کامل می باشد. از آنجا که مصالح به کار رفته در این قلعه بیشتر خشت و گل می باشد، بیش از هر چیز در معرض فرسایش از طریق باران و حوادث طبیعی است.

مسجد باقر خان

با فاصله کمی از قلعه، مسجدی کوچک و زیبا به نام مسجد باقر خان بنا شده است. طرح و نقشه این مسجد تقریبا شبیه مسجد علی خان است که شامل شبستانی با پنجره های مشبک، اطاقکی در درون مسجد، یک راه پله و حیاطی کوچک و سردر از طریق باقرخان فرزند علیخان برای ساکنین قلعه ساخته شده است. از وی ژگیهای منحصر در معماری این بنا پنجره های مشبک بزرگ و چشم نواز در سه جهت ساختمان می باشد، علاوه بر این با توجه به ساخت بنا در حاشیه رودخانه و آب انبار، به علت ساخت آن در ارتفاعی مناسب، تا کنون سیلاب ها هیچگونه خسارتی به آن وارد ننموده اند. آثار گچبری روی ستون ها، دیواره ها و به خصوص محراب مسجد به خوبی مشهود است.

آب انبار علیخان

در کنار مسجد، یک اثر تاریخی دیگری به نام آب انبار علیخان با سقف هرمی بزرگ آن که ارتفاعش به حدود 20 متر میرسد از دور توجه را به خود جلب میکند، این آب انبار با قطر 25 متر و عمق 15 متر، چندین متر مکعب آب باران را در خود ذخیره می کند. این آب انبار در سالهای دور یکی از رموز ماندگاری اهالی در ایام خشکسالی در این منطقه کم آب بوده است، کتیبه ای که بر سردر شرقی آب انبار نصب شده، حکایت از ساخت آن در سال 1295هجری قمری دارد. از آنجا که غالب آبهای زیر زمینی در منطقه ها جنوب، قابل شرب نمی باشد، ساخت آب انبار به عنوان یکی از مصداق های خیر، از طریق خیرین منطقه صورت می گرفته است. تفاوتی که این آب انبار با سایر آب انبارهای جنوب دارد علاوه بر عمر طولانی آن این است که بزرگترین آب انبار مسقف جنوب فارس می باشد.

منبع:سیـری در ایـران

این شهرستان منطقه ها نمونه و ویژه گردشگری، آثار تاریخی و صنایع دستی بسیار دارد و به سرزمین نخل های همواره سبز و برکه های سفید مشهور است. در کنار آثار طبیعی تاریخ این منطقه نیز چشمگیر است. مجموعه تاریخی علیخان اشکنان از جاذبه های گردشگری این شهرستان است که شامل دو مسجد، یک حمام و یک شبستان بوده که در شهر اشکنان واقع شده و متعلق به دوره قاجار می باشد.

اشکنان شهری است در جنوب استان فارس که از توابع شهرستان لامرد است. از آثار ارزشمند بجای مانده از سده های گذشته در اشکنان مجموعه علیخا نی است که در قرن 13 هجری قمری از طریق علیخان اشکنانی، حاکم بیخ فال (شهرستان فعلی لامرد و مهر) ساخته شده است. علیخان سِمت حکومتی خود را از قوام السلطنه حاکم فارس دریافت نموده بود و برای اداره منطقه تحت نفوذش اقدام به ساخت قلعه ای بزرگ در اشکنان و چندین قلعه در مقیاس کوچکتر در روستاهای تابعه نمود تا بدین وسیله امنیت را که گوهر نایاب آن روزگار بود، به منطقه باز گرداند. بعلاوه با دستور وی اولین مکتب خانه رسمی در اشکنان ساخته و راه اندازی شد.

در این مطلب می خوانید :

مسجد علیخان

روحیه مذهبی علیخان موجب شد بنیانگذار مسجد جامع اشکنان گردد. این مسجد که با زیر بنای 600 متر مربع، شامل دو شبستان و یک صحن است اکنون نیز با گذشت یک قرن و نیم، همچنان چون نگینی در این شهر می درخشد. وی بعلاوه در کنار مسجد، حمامی زیبا بنا نهاد. این دو بنا که در نوع خود کم نظیر هستند، در سال 1370 در سازمان میراث فرهنگی فارس به ثبت رسیدند. کتیبه مسجد علیخان که بر سر در ورودی شبستان آن نصب شده شامل چند بیت شعر در وصف مسجد، سازنده آن و در مدح ناصر الدین شاه قاجار است که در بیت آخر، تاریخ ساخت مسجد به حروف ابجد حک شده است. علاوه بر این در حاشیه کتیبه، سال ساخت بنا 1296 هجری قمری ذکر شده است. از ویژگیهای این بنا نقاشیهای چشم نواز و خیره کننده، همراه با رنگ آمیزی منحصر به فرد بر روی تیرها و تیرچه های سقف است که نگاه هر بیننده تازه واردی را به خود جلب می کند. در هر دوشبستان مسجد، محرابی مجزا منظور شده که محراب شبستان اصلی به شکل خاصی متفاوت از سایر قسمتهای مسجد گچبری شده است. ویژگی قابل ذکر دیگری که در بنای این مسجد مشاهده می گردد، ایوانی زیبا است که ورودی شبستان اصلی را به طور کامل پوشش داده است. این مسجد دارای ستونهای گچبری شده نیز می باشد که قابل توجه است. یکی دیگر از خصوصیات منحصر به فرد این بنا ملاحظه تهویه هوا در معماری آن می باشد. در دیواره های بلند شبستان دو نوع پنجره پیش بینی شده، یک نوع آن پنجره مشبکی است که در ارتفاع حدود 4 متری و تقریبا در زیر سقف مسجد تعبیه شده و درست در زیر این پنجره مشبک، پنجره ای بزرگتر و چسبیده به کف باز شده است؛ این شرایط در چهار جهت جغرافیایی موجب شده همواره کورانی از هوا در محوطه داخل شبستان جریان یابد، تا در فصل تابستان مسجد خنک و در فصل زمستان با بستن پنجره های پائین و باز بودن دائمی پنجره مشبک بالائی، هوای مسجد بدون وسایل گرمایشی قابل تحمل گردد. تصویری از وقف نامه دارای متنی بسیار زیبا که به خطی خوش نگاشته شده در مسجد نصب شده است که در آن، واقف شیوه اداره مسجد و نحوه تأمین مخارج و موقوفات آنرا ذکر نموده است.

حمام علیخان

در کنار مسجد، حمامی زیبا و نادر بنا شده که کتیبه سر در ورودی آن، تاریخ 1297 هجری قمری را نشان می دهد. اولین چیزی که در این حمام جلب نظر می کند، سر در زیبایی است که نمایان گر معماری اسلامی بنا می باشد که با دو کتیبه بسم الله الرحمن الرحیم و کتیبه ساخت بنا تزئین شده است. این سردر با گچبری های زیبا تزیین شده و دارای دو سکوی سنگی برای استراحت مراجعه کنندگان می باشد. این حمام که از نوع خزینه ای است، با مصالح سنگ و ساروج بنا شده است و با متعلقات جانبی حدود 400 متر مربع مساحت دارد. حمام از دو بخش اصلی تشکیل شده که هر کدام با چهار ستون سنگی بر پا شده است، در سالن ورودی یا رختکن حمام، مکانی برای نگهبان در نظر گرفته شده است و در محوطه رختکن حوضچه ای سنگی با فواره ای از جنس سنگ، فضا را برای مراجعه کنندگان تلطیف می نموده و دیواره های این سالن با نقش های حماسی از شاهنامه فردوسی منقش بوده که متاسفانه گذر زمان و کم توجهی به آن و تعمیرات اخیر، آثار آنرا از بین برده است. سیستم انتقال آب در این حمام بسیار دیدنی و منحصر به فرد است که از ویژگیهای دیگر معماری این بنا محسوب می گردد. آب رسانی حمام شامل یک گاو چاه و یک مخزن آب می باشد که با حوض خانه ای مسقف به طور مشترک به عنوان وضوخانه مسجد و محل تامین آب حمام بنا شده است. آب از طریق دولاب و با استفاده از گاو از چاه به مخزن منتقل می شده و پس از ذخیره سازی از طریق مجرایی سنگی به سمت حمام راهنمایی می شده است. سیستم لوله گذاری حمام بوسیله ناودانهایی سنگی و سفالی در دیواره ها و کف حمام جا سازی شده و حوضچه های شستشو و سایر حوضچه های تزئینی و تطهیر بوسیله این سیستم لوله گذاری به مخزن اصلی متصل می شده است. اختلاف ارتفاع مخزن و حمام باعث شده است که آب در حمام جاری شده و فواره ها فعال شوند. در سینه حمام دیگی بزرگ و مسی نصب بوده که با سوخت هیزم، آب گرم حمام را تامین می نموده است. در نهایت آبهای زاید بوسیله سیستم فاضلاب حمام جمع آوری و به بیرون از حمام راهنمایی می شده است.

قلعه سفید

حدود 400 متر بالاتر به سمت جنوب مسجد علیخان و در دو سمت خیابان امام حسین (ع) فعلی چند بنای باستانی دیگر جلب توجه می کند که شامل یک قلعه بزرگ و یک آب انبار بسیار بزرگ و یک مسجد کوچک اما زیبا می باشد. این چند بنا که روی هم رفته معروف به مجموعه علیخانی میباشند هر کدام به نوبه خود آثاری ارزشمند و قابل اعتنا هستند که در فاصله سالهای 1275 هجری قمری تا سال 1300 هجری قمری بنا شده است. قلعه بزرگ سفید اشکنان مقر حکومت خوانین اشکنان در دوره قاجار بوده که روزگاری نه چندان دور حاکم قسمت جنوبی استان فارس بوده اند و بر اساس مدارک موجود مسئولیت دریافت مالیات از بخش عمده ای از استان هرمزگان، بخش شیبکوه فعلی و جزایر تابعه از جمله؛ کیش نیز بر عهده ایشان بوده است. این قلعه بزرگ که شامل شش حیاط مجزا و چهار برج نگهبانی و یک خندق عمیق در اطراف آن است، در دو تا سه طبقه و به متراژ حدود 4000 متر مربع بنا شده و به عنوان قلعه مرکزی و چند قلعه دیگر در میزان کوچکتر در روستاها و منطقه ها تابعه، زیر مجموعه آن بوده است؛ که کارگزارانِ خان در آن مستقر بوده اند. از ویژگی های این قلعه وجود برجی بزرگ در وسط قلعه بوده که نگهبان، نردبان طنابی آن را با خود بالا می کشیده و کسی جز نگهبان، امکان ورود به آنجا را نداشته است. این برج بر کل قلعه، منازل اطراف و دشت پیرامون خود اشراف داشته است. این قلعه تسخیر ناپذیر از طریق علی خان، کلانتر وقت بنا شد. در حال حاضر تنها بخشی از دیواره های طبقه همکف و یک برج نیمه مخروبه و خندقی پر از آوار ساختمانی از آن بر جای مانده؛ که به علت کم توجهی در آستانه تخریب کامل می باشد. از آنجا که مصالح به کار رفته در این قلعه بیشتر خشت و گل می باشد، بیش از هر چیز در معرض فرسایش از طریق باران و حوادث طبیعی است.

مسجد باقر خان

با فاصله کمی از قلعه، مسجدی کوچک و زیبا به نام مسجد باقر خان بنا شده است. طرح و نقشه این مسجد تقریبا شبیه مسجد علی خان است که شامل شبستانی با پنجره های مشبک، اطاقکی در درون مسجد، یک راه پله و حیاطی کوچک و سردر از طریق باقرخان فرزند علیخان برای ساکنین قلعه ساخته شده است. از وی ژگیهای منحصر در معماری این بنا پنجره های مشبک بزرگ و چشم نواز در سه جهت ساختمان می باشد، علاوه بر این با توجه به ساخت بنا در حاشیه رودخانه و آب انبار، به علت ساخت آن در ارتفاعی مناسب، تا کنون سیلاب ها هیچگونه خسارتی به آن وارد ننموده اند. آثار گچبری روی ستون ها، دیواره ها و به خصوص محراب مسجد به خوبی مشهود است.

آب انبار علیخان

در کنار مسجد، یک اثر تاریخی دیگری به نام آب انبار علیخان با سقف هرمی بزرگ آن که ارتفاعش به حدود 20 متر میرسد از دور توجه را به خود جلب میکند، این آب انبار با قطر 25 متر و عمق 15 متر، چندین متر مکعب آب باران را در خود ذخیره می کند. این آب انبار در سالهای دور یکی از رموز ماندگاری اهالی در ایام خشکسالی در این منطقه کم آب بوده است، کتیبه ای که بر سردر شرقی آب انبار نصب شده، حکایت از ساخت آن در سال 1295هجری قمری دارد. از آنجا که غالب آبهای زیر زمینی در منطقه ها جنوب، قابل شرب نمی باشد، ساخت آب انبار به عنوان یکی از مصداق های خیر، از طریق خیرین منطقه صورت می گرفته است. تفاوتی که این آب انبار با سایر آب انبارهای جنوب دارد علاوه بر عمر طولانی آن این است که بزرگترین آب انبار مسقف جنوب فارس می باشد.