آثار بی حریم وتخریب تدریجی تاریخ، میراث فرهنگی گلستان نامعتبر است - وبلاگ پایگاه داده

به گزارش وبلاگ پایگاه داده، خبرنگاران- گروه استان ها: قامت خم شده خانه های تاریخی بافت گرگان بر اثر ساخت وساز ناهمگون، کالبد خراش برداشته برج رادکان، لطمه های وارد شده به کاخ آغا محمدخان قاجار، قلع و قمع خانه های تاریخی سیمین شهر و گمیشان و شرایط نامناسب برج قابوس همه گواه بلاتکلیفی مشخص حریم در آثار و بناهای تاریخی این استان است.

پس از ثبت بنا در فهرست آثار ملی، معین حریم آن از اهمیت ویژه ای برخوردار است؛ حریم فنی، کیفی و منظری از جمله مواردی است که در معین حریم همیشه مدنظر قرار می گیرد. در حریم فنی هرگونه اقدامی در محدوده پیرامون اثر موردتوجه است، تا جایی که اگر هر چیزی اعم از راهنمایی آب های سطحی به سمت عرصه اثر، حفاری یا کاشت درختان بلند در مجاور بنا که باعث آسیب یا لطمه به سازه گردد، در قانون ممنوع اعلام شده است.

فضای پیرامون یک اثر تاریخی مانند بافت ها و محوطه های تاریخی که دارای یک شبکه منسجم فضایی است حریم کیفی نام گرفته از این رو هرگونه اقدامی که منجر به، به هم ریختگی این اثر گردد در حریم کیفی لحاظ خواهد شد. مشابه خیابان کشی اوایل دوره پهلوی در بافت تاریخی گرگان یا ساخت پارکینگ طبقاتی در مجاور بنایی مثل مسجد جامع گرگان که جدای از لطمه به حریم کیفی به حریم فنی و هم آسیب وارد نموده است.

کارشناسان، حریم منظری اثر تاریخی را دارای دو بخش درونی و بیرونی می دانند و معتقدند گاهی اثر تاریخی از درون و در بعضی مواقع از بیرون مخدوش می گردد که در هر دو صورت به حریم منظری آن لطمه وارد می گردد.

معین نشدن حریم آثار تاریخی فرصتی برای اشخاص حقیقی و حقوقی است تا خود را ملزم به رعایت قانون ندانسته و به راحتی در تخریب یک بنا، شاید به ظاهر غیرعمد، اقدام نمایند درحالی که معین حریم آثار تاریخی دست بسیاری از افراد را کوتاه می نماید زیرا در صورت هرگونه آسیب وارده به اثر تاریخی می توان به وسیله مراجع قضایی وارد عمل شد.

شاید بتوان نبود حریم مصوب برای آثار تاریخی ثبت شده در گلستان را عامل اصلی آسیب دیدگی بسیاری از آثار و بناهای تاریخی این منطقه دانست چراکه ثبت یک اثر به تنهایی ضامن حفاظت و ماندگاری آن بنا در دراز مدت نخواهد بود.

این همان نکته ای است که سرپرست دفتر فنی میراث فرهنگی گلستان هم بر آن تأکید داشته و می گوید که پس از ثبت اثر و معین حریم آن باید یک سری قوانین مانند جلوگیری از گودبرداری و استفاده از دستگاه های لرزاننده و وسایل صنعتی، احداث خیابان و اتوبان در مجاور اثر تاریخی را مدنظر قرار داد.

معین حریم پس از ثبت، احتیاج حفاظت از اثر تاریخی است

جاوید ایمانیان به قرار داشتن برج قابوس در راستا تردد ترانزیت و بسیاری از خودروهای سنگین اشاره می نماید و می افزاید: هیچ جای جهان در مجاور اثر تاریخی اجازه تردد خودروهای سنگین داده نمی گردد چراکه به حریم فنی آن آسیب وارد خواهد نمود.

این دانشجوی دکترای مرمت بناهای تاریخی ادامه می دهد که باید تردد بی اندازه خودرو در کنار این اثر تاریخی را کاهش داد چراکه ممکن است ادامه این فرایند ریزترک ایجاد کند و به مرور زمان این ترک ها تشدید شده و مشکلاتی را بیافریند.

ایمانیان ضمن اشاره به اینکه خیلی از آثار ثبت ملی استان معین حریم نشده، می افزاید: نگاه مدیران دوره های گذشته بیشتر به میراث معنوی بوده و به همین خاطر به آثار و بناهای تاریخی خیلی توجه نشده است.

نبود حریم مصوب برای آثار تاریخی ثبت شده در گلستان عامل تأثیرگذار آسیب دیدگی بسیاری از آثار و بناهای تاریخی این منطقه است

توجه به خط آسمان، نوع استفاده از مصالح در ساختمان های اطراف اثر تاریخی، سطح اشغال و تراکم و نوع معماری در مجاور آثار تاریخی به خصوص آثار تاریخی ثبت شده در فهرست آثار ملی یا جهانی از اهمیت بالایی برخوردار است و بی توجهی به هریک از این موارد در پیرامون محوطه های تاریخی باعث آسیب و یا مخدوش شدن اثر خواهد شد.

اغلب آثار ثبت شده حریم مصوب ندارند یا به حریم آنها تجاوز شده

متأسفانه همان طور که تأکید شد اغلب آثار ثبت شده یا حریم مصوب ندارند و یا اگر دارند به حریم آنها تجاوز شده است. مصداق این مورد خانه کبیر است چراکه با ساخت بنای جدید آن هم در ارتفاعی بیشتر از آنچه در ضوابط ساخت وساز بافت آمده و معماری و مصالح ناهمگون ساختمان به حریم این اثر ثبت شده لطمه وارد نموده است.

به همین دلیل یک کارشناس ارشد مرمت ابنیه و بافت های تاریخی با بیان این که اتصال ساختمان جدید با بنای تاریخی مناسب نیست، می افزاید: در خانه باقری مشابه اتفاق خانه کبیر اتفاق افتاده است؛ دو مورد در اینجا حائز اهمیت است اول اینکه چرا بنای ثبت شده معین حریم نشده و نکته دوم اینکه اگر حریم مصوب دارد چرا این گونه ساخت وساز در مجاور آن انجام می گردد.

این مدرس دانشگاه ادامه می دهد: در این مورد پای شهرداری و میراث فرهنگی در میان است چراکه هیچ گونه پیگیری برای این نوع ساخت وسازها در بافت تاریخی گرگان و مجاور بنای ثبت شده انجام نمی دهند.

میرحسینی می گوید: برای اتصال دیوار ساختمان جدید با دیوار خانه باقری، کل شیرسرای بخشی از بنا را تخریب کردند. این اتفاق در بناهایی که ارزش تاریخی چندانی نداشته و ثبت شده هم نیستند می افتد در حالی که نمی دانند این خانه ها به لحاظ معماری جز ریزدانه هایی هستند که کنار هم قرار گرفتند، آنها مثل دانه های تسبیح تشکیل دهنده یک محور یا بافت تاریخی هستند.

این کارشناس ارشد مرمت ابنیه و بافت های تاریخی علت تخریب شیرسرای بناهای تاریخی در بافت را افزایش ارتفاع ساخت وساز در مجار بناهای قدیمی می داند و می افزاید: در گذشته ساختمان ها برای انتقال باران به معابر یا حیاط خانه، حق آب چکریز داشتند به این صورت که سقف خانه ها به صورت شیب دار با حدود 70 سانت تا یک متر جلوتر از دیواره بنا ساخته می شد درحالی که امروز برای ساخت وسازهای جدید این امر نادیده گرفته می گردد و جدای از تخریب شیرسرها، به مرور زمان باعث رطوبت و آسیب به سازه خواهد شد.

اعتباری برای معین حریم اختصاص نیافته است

جدای از اینکه کارشناسان ثبت و معین حریم اثر تاریخی را تنها راه بقای یک سازه قدیمی می دانند معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری گلستان هم به این نکته اذعان دارد و می گوید: وقتی اثری در فهرست آثار ملی ثبت می گردد در گام بعدی باید پس از آن حریم معین گردد اما نبود اعتبار در این بخش دست ما را برای این اقدام کوتاه نموده است.

حمید عمرانی رکاوندی با بیان این نکته که بیش از 600 اثر اعم از طبیعی و تاریخی در استان ثبت شده، می افزاید: معین حریم این بناها بودجه زیادی احتیاج دارد که تا به امروز محقق نشده است.

وی درباره حفاظت از بناهایی که ثبت نیستند اما ارزش تاریخی دارند، شرح می دهد: برای آن دسته از قابلیت ثبت در فهرست آثار ملی ندارند حریم مصوب هم لازم نیست اما برای جلوگیری از تخریب این نوع آثار می توان در طرح تفصیلی یا هادی از شهرداری و راه و شهرسازی خواست تا برای حفظ اثر همکاری نمایند.

شاید بتوان نبود حریم مصوب برای آثار تاریخی ثبت شده در گلستان را عامل اصلی آسیب دیدگی بسیاری از آثار و بناهای تاریخی این منطقه دانست چراکه ثبت یک اثر به تنهایی ضامن حفاظت و ماندگاری آن بنا در دراز مدت نخواهد بود. بنا بر این با توجه به اهمیت معین حریم مصوب برای آثاری که ثبت شده، انتظار می رود میراث فرهنگی تنها ثبت آثار تاریخی در فهرست ملی را مدنظر نداشته باشد و گام بعدی پس از ثبت را هم موردتوجه قرار دهد چراکه تنها اعلام نبود بودجه در این بخش نجات بخش آثار تاریخی ثبت شده ملی و جهانی نخواهد بود.

گرچه گفته شد که در این رابطه میراث با کمبود اعتبار روبرو است، اما برگزاری همایش های مختلف در طول سال و همچنین برنامه هایی همچون جشنواره اقوام که اعتبارات زیادی را به خود اختصاص می دهند نشان از وجود اعتبارات ضروری است.

از آن جا که میراث فرهنگی گلستان هدف این برنامه ها را توسعه گردشگری استان می داند، باید این موضوع را اولویت خود قرار دهد که گردشگری برای تماشای آثار تاریخی به استان می آید، لذا جذب گردشگر بدون حفظ آثار تاریخی بی معناست.

خبرنگار: الهام رئوفی فر

عکاس: احمد آق